Jeugdhuis Pluto Herzele

Terwijl ze observeerden hoe een piepklein dwergplaneetje voor een zeer verre ster langs schoof, deden astronomen een verrassende ontdekking: rond het eivormige hemellichaam bevond zich een zeventig kilometer brede ring van fijne stofdeeltjes en puin.

Het ‘ei’ met de naam Haumea is nu officieel de eerste dwergplaneet die over een ringsysteem beschikt, en slechts een van de drie hemellichamen kleiner dan Neptunus waarvan bekend is dat ze ringen hebben. Het is ook de eerste keer dat er ooit ringen zijn ontdekt rond een van de Kuipergordelobjecten of ‘transneptunische objecten’, ijzige, komeetachtige hemellichamen die zich voorbij de baan van Neptunus bevinden.

Uiteindelijk kan de ontdekking wetenschappers een beter inzicht geven in de vraag waarom en hoe deze ringen ontstaan. Maar voor de planners van toekomstige reizen naar het buitenste zonnestelsel, zoals de expeditie van het ruimtevaartuig New Horizons naar Pluto, betekent het dat ze een potentieel obstakel aan hun lange lijst van verborgen gevaren moeten toevoegen terwijl ze nadenken over de veiligste route naar hun volgende bestemming.

Mark Showalter, ontdekker van zes manen en drie planetaire ringen - waaronder de ‘gossamerringen’ rond Jupiter - leidt momenteel het team dat de gevaren moet inschatten voor de reis naar de volgende bestemming van New Horizons: een piepklein object in de Kuipergordel met de naam ‘MU69’.
“Ik ben een beetje in tweestrijd. Wetenschappelijk gezien, is de ontdekking fascinerend. Maar als iemand die zich het hoofd breekt over MU69, heb ik het nieuws met de nodige bezorgdheid ontvangen,” zegt Showalter, planetoloog aan het SETI Institute.
“We gingen er niet van uit dat er een ring zou zijn, wat nog eens duidelijk maakt dat zich daar in het algemeen veel dingen bevinden waarover we niets weten. We zullen veel studiewerk en voorbereidingen moeten verrichten.”

Verduistering :
Jose-Luis Ortiz, astronoom aan het Instituto de Astrofísica de Andalucía in Spanje, bestudeert Haumea al sinds hij bijdroeg aan de ontdekking ervan, in 2005.
In een onderzoek dat deze week in het vakblad Nature verschijnt, beschrijft hij hoe Haumea op 21 januari 2017 voor de ster URAT1 533-1825 langs schoof, daarbij geobserveerd door een netwerk van twaalf telescopen op tien verschillende locaties in Centraal-Europa.

Door op elk van die locaties gedetailleerde metingen van de fluctuaties in de lichtsterkte te meten die de telescopen tijdens de passage van (of verduistering door) Haumea registreerden, waren Ortiz en zijn team in staat om de diameter, vorm, helderheid en dichtheid van Haumea te berekenen.
Als bonus observeerden de telescopen ook hoe het licht van de ster, kort voor- en nadat Haumea de ster verduisterde, weer afzwakte: het signaal dat er een ring aanwezig was.
Hoewel deze observatie onverwachts was, was het niet een enorme verrassing, zegt Ortiz. De twee maantjes van Haumea, Hi’iaka en Namaka, worden beschouwd als het resultaat van een eerdere botsing tussen het dwergplaneetje en een onbekend object, dus is het plausibel om aan te nemen dat zich daarbij een ring van overgebleven puin heeft gevormd.
“Maar we denken ook dat Pluto en zijn grootste maan, Charon, door een botsing zijn gevormd, en de New Horizons-sonde heeft niets van een ring” rond Pluto aangetroffen, zegt hij. “Dus hadden we geen duidelijke aanwijzingen dat Haumea een ring zou kunnen hebben.”

Het zekere voor het onzekere :
Ortiz voegt eraan toe dat gebruikmaking van de verduistering voor het spotten van de ring rond Haumea kan helpen om ook naar ringen rond soortgelijke verafgelegen objecten te zoeken en dat daarbij de langgerekte vorm en hoge omwentelingssnelheid van Haumea belangrijke aanwijzingen zijn.
Astronomen hebben lange tijd aangenomen dat alleen grote planeten als Saturnus en Jupiter ringsystemen konden hebben. Maar in 2013 kondigde een team de vondst van de eerste asteroïde met ringen aan, die zich rond een object genaamd 10199 Chariklo bevonden. Het kleine hemellichaam behoorde tot een groep asteroïden die ‘centaur-planetoïden’ worden genoemd en tussen de banen van Saturnus en Uranus op grote afstand rond de zon cirkelen.

In 2015 beweerde een ander team dat 2060 Chiron, een soortgelijke centaur die in 2011 was ontdekt, ook ringen zou kunnen hebben. Deze nieuwe bevindingen riepen de vraag op of centaurs misschien iets unieks hadden waardoor ze ringen hadden gevormd.
Met de ontdekking van de ring rond Haumea lijkt het antwoord daarop ‘nee’ te zijn: “Het betekent dat er waarschijnlijk niets bijzonders aan deze ringen is en dat ze op z’n minst geregeld rond hemellichamen in het zonnestelsel voorkomen,” zegt Showalter.

Ortiz betwijfelt of de vondst van de ring rond Haumea betekent dat ook MU69 ringen zou kunnen hebben en daarmee de New Horizons-sonde het leven zuur zou kunnen maken.
“Er is vermoedelijk een minimale afmeting nodig voor de ontwikkeling van ringen, dus vanuit dat oogpunt is MU69 waarschijnlijk te klein om een ring te hebben vastgehouden,” zegt hij. “Voor de flyby van de New Horizons zal dit waarschijnlijk geen probleem zijn, hoewel we er wel over moeten nadenken.”

BRON : https://www.nationalgeographic.nl/